Ngày 24/2/2023, tại TP. Hồ Chí Minh, Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với Thành ủy TP. Hồ Chí Minh và Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh tổ chức Hội thảo khoa học quốc gia “Chính sách thu hút, đầu tư, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ trí thức khoa học, công nghệ trong bối cảnh mới”.
Các đại biểu chủ trì Hội thảo
Tham dự Hội thảo có ông Lại Xuân Môn, Phó Trưởng Ban Thường trực Ban Tuyên giáo Trung ương; ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội; ông Huỳnh Thành Đạt, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ; ông Phan Văn Mãi, Phó Bí thư Thường trực Thành ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân TP. Hồ Chí Minh; ông Vũ Hải Quân, Giám đốc Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh.
Quang cảnh Hội thảo về chính sách thu hút trí thức khoa học công nghệ trong bối cảnh mới
Phát biểu tại Hội thảo, ông Lại Xuân Môn, Phó Trưởng Ban Thường trực Ban Tuyên giáo Trung ương cho biết, hội thảo nhằm đánh giá những kết quả quan trọng, nổi bật đã đạt được, đồng thời phân tích hạn chế, khó khăn và tổng kết các bài học kinh nghiệm được rút ra từ thực tiễn triển khai, thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 6/8/2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Qua đó, đề xuất, kiến nghị các giải pháp thúc đẩy phát triển đội ngũ trí thức khoa học-công nghệ trong giai đoạn mới.
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Hải Quân, Giám đốc Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, trong 15 năm qua, đội ngũ trí thức đã tăng nhanh về số lượng, nhiều trí thức có trình độ cao, năng động sáng tạo, hoạt động trong nhiều lĩnh vực, đóng góp quan trọng cho sự phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm an ninh-quốc phòng của đất nước. Tuy nhiên, bằng kinh nghiệm thực tiễn tại Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh và trên cơ sở nghiên cứu, có những vấn đề đặt ra; cụ thể, số lượng cán bộ làm trong lĩnh vực nghiên cứu trên vạn dân còn thấp so các nước khu vực, nhất là cán bộ có trình độ tiến sĩ. Công tác đào tạo khối ngành KH&CN chưa gắn nhiều với chiến lược phát triển kinh tế xã hội, chưa bền vững. Cụ thể, số lượng nhập học không đồng đều giữa các nhóm ngành, có xu hướng giảm, nhất là ở trình độ sau đại học. Thống kê từ Bộ Giáo dục và Đào tạo cho thấy số lượng nghiên cứu sinh các nhóm ngành này liên tục giảm trong 3 năm gần đây: Năm 2019 là 1.379 nghiên cứu sinh (NCS) thì năm 2021 chỉ còn 1.010 NCS. Ở bậc đại học, số lượng thí sinh nhập học ngành CNTT liên tục tăng, từ 46,173 sinh viên năm 2019 lên 56,260 sinh viên năm 2022, đạt 100% chỉ tiêu; trong khi các ngành khoa học tự nhiên, khoa học sự sống thì số lượng sinh viên nhập học, chỉ đạt hơn 50% chỉ tiêu. Cá biệt, có một số nhóm ngành khoa học không tuyển sinh được như ngành Hải dương học, Địa chất. Ngoài ra, tỉ lệ chi ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học tính trên GDP là rất thấp, chỉ đạt 0,25-0,27%, trong khi tỉ lệ này ở các nước trong khu vực là 0,6-1%. Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Hải Quân cho biết thêm, khảo sát gần 20.000 sinh viên (SV) Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh cho thấy có 10,21% SV xuất sắc; 5,79% SV khá và 7,71% SV trung bình muốn đi làm cho các cơ quan nhà nước. Khảo sát cũng nghi nhận có khoảng 15,6% SV của Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh muốn được làm việc cho các cơ quan trung ương tại Hà Nội trong khi tỉ lệ muốn ở lại TP. Hồ Chí Minh là 44,8%.
Phát biểu tại Hội thảo, ông Phan Văn Mãi - Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh - cho biết, TP. Hồ Chí Minh luôn ý thức sự phát triển của Thành phố dựa trên nền tảng tri thức, trong đó đội ngũ trí thức đóng vai trò quan trọng quyết định cho sự phát triển của Thành phố, giúp Thành phố giữ vững vai trò là trung tâm kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học công nghệ của cả nước.
Qua 15 năm thực hiện Nghị quyết 27, Thành phố đã đạt được một số thành tựu, tuy nhiên, vẫn chưa phát huy được hết tiềm năng của mình. Trong thời gian qua, Thành phố đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách, HĐND Thành phố cũng có nghị quyết để thu hút các trí thức đến làm việc tại các khu công nghệ cao, khu công nghệ sinh học, trung tâm nông nghiệp công nghệ cao… cùng với ban hành các cơ chế, chính sách về tiền lương, điều kiện ăn ở, đi lại nhưng sau một thời gian thực hiện, Thành phố mới chỉ thu hút được 20 chuyên gia, trí thức. Theo ông Phan Văn Mãi, trí thức đóng góp cho Thành phố không chỉ trong KH&CN mà còn trên lĩnh vực văn học nghệ thuật. Hiện chính sách của Thành phố chưa thực sự động viên được đội ngũ trí thức này, bởi vậy, Thành phố đang nghiên cứu để xây dựng chính sách cho đội ngũ này. Thời gian tới, Thành phố sẽ tập hợp đội ngũ trí thức trong và ngoài nước thông qua cơ chế đặt hàng nhiệm vụ; ngoài ra có chính sách động viên bằng cơ chế đào tạo, thu nhập tăng thêm, nhà ở và các quyền lợi khách về đề bạt, bổ nhiệm, tham gia sâu hơn vào các chương trình của Thành phố. Tuy nhiên, để hoàn thiện chính sách cho đội ngũ trí thức cũng cần cơ chế tháo gỡ từ Trung ương để Thành phố có thể triển khai thuận lợi trong thời gian tới.
Tại Hội thảo, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt nhận định thực trạng nhiều trí thức rời khu vực công sang làm việc tại doanh nghiệp. Nguyên nhân do chính sách đãi ngộ, thu hút trí thức phục vụ sản xuất tại khối doanh nghiệp tốt hơn so với khu vực nhà nước. Khu vực công nếu không có kế hoạch, chế độ thu nhập phù hợp để giữ chân nhà khoa học, sẽ dẫn đến nguy cơ mất cân đối chung cho việc phát triển các công nghệ ưu tiên, làm nền tảng cho KH&CN quốc gia. Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt nhìn nhận việc xây dựng chính sách cho trí thức trong đó có trí thức KH&CN gặp khó do thiếu đồng bộ về hệ thống luật pháp, mức đãi ngộ theo các quy định hiện hành chưa thật hấp dẫn, không theo kịp tốc độ phát triển kinh tế - xã hội. Hiện Bộ Khoa học và Công nghệ đang hoàn thiện hai đề án về thu hút trí thức và quy hoạch mạng lưới tổ chức KH&CN, cùng với cơ chế thử nghiệm chính sách theo mô hình sandbox, tiếp thu ý kiến các cơ quan, chuyên gia nhà khoa học để trình Chính phủ.
Các đại các đại biểu, nhà khoa học tham dự Hội thảo đã tập trung thảo luận và làm rõ một số kết quả nổi bật đã được đề cập trong dự thảo báo cáo tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết 27 và báo cáo kết quả thăm dò dư luận về xây dựng đội ngũ trí thức của Ban Tuyên giáo Trung ương tổ chức. Trong đó, tập trung phân tích những tồn tại, hạn chế, việc chưa có những chính sách đột phá để phát huy tối đa năng lực để đội ngũ trí thức; đầu tư còn giàn trải, chưa tập trung vào những lĩnh vực trọng điểm, khâu then chốt; chính sách thu hút các nguồn lực để đầu tư, thu hút đội ngũ trí thức chưa sát với tình hình thực tiễn, chưa đủ mạnh… Trước những yêu cầu, nhiệm vụ mới của thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và thực hiện Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đội ngũ trí thức khoa học, công nghệ đóng vai trò động lực, đi đầu trong việc nghiên cứu, ứng dụng các tiến bộ khoa học, công nghệ, tiếp nhận và chuyển giao công nghệ ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Dù đạt được những kết quả tích cực, nhưng thời gian qua việc thực hiện các chính sách thu hút, đào tạo đội ngũ này vẫn còn những hạn chế nhất định, đặt ra yêu cầu trong thời gian tới cần có cơ chế mới, mang tính đột phá hơn nữa.
